Reges Tres – André Jolles

06-01-2009

Vandaag is het Driekoningen, en daarbij past het gedicht ´Reges Tres´ van André Jolles. Reges Tres is Latijn en betekent: drie koningen, en inderdaad komen Caspar, Balthasar en Melchior in het gedicht voor. Johannes Andreas Jolles (1874-1946) werd geboren in Den Helder (Nieuwediep) en overleed in Leipzig. Hij was een begaafd en merkwaardig persoon, maar zeker ook één van de zwarte schapen van de Nederlandse schrijversfamilie. Zijn werk als dichter en schrijver is van minder betekenis dan zijn cultuurhistorische en literair-wetenschappelijke prestaties.
In zijn jonge jaren kende hij iedereen uit de literaire beweging van de Tachtigers. Ook was hij bevriend met de vooraanstaande historicus Johan Huizinga. Jolles studeerde geschiedenis en archeologie in Duitsland en promoveerde daar ook. In 1914 liet hij zich tot Duitser naturaliseren om vrijwillig dienst te kunnen nemen en aan Duitse zijde mee te vechten in de Eerste Wereldoorlog (!). Hij werd hoogleraar in Gent (1916) en later in Leipzig (1919). Internationale beroemdheid verkreeg hij met zijn boek ‘Einfache Formen’ (1930), een studie over negen eenvoudige vertelvormen: de legende, de sage, de mythe, het raadsel, de spreuk, de casus, de memorabile (=gedenkwaardigheid), het sprookje en de grap. In 1933 werd Jolles lid van de NSDAP, en raakte daarmee definitief van ons land vervreemd en vice versa. In 1944 kreeg hij van Hitler de Goethe-medaille wegens zijn verdienste voor de literatuurwetenschap. Begin 1946 pleegde hij zelfmoord.
André Jolles publiceerde het gedicht ‘Reges Tres’ toen hij 18 jaar was. Het beslaat 20 pagina’s –we zijn inmiddels bezig met het thema ‘lange gedichten’, weet u nog?-, al is dat inclusief illustraties van Jan Veth. Het gedicht kan overigens ook een kort toneelstuk zijn. Het voert behalve de drie koningen ook de aartsengel Michaël en Puella Regia ten tonele. Die laatste is (voor mij) een onbekende in het verhaal over Driekoningen.  Puella Regia betekent letterlijk: een koninklijk meisje of een koninklijke jonge vrouw. Een ander nieuw element is, dat de Driekoningen behalve de bekende geschenken elk ook een bloem meebrengen. Het goud, de wierook en de mirre zijn uiteraard voor het kindeke Jezus, maar de bloemen zijn voor de jonge vrouw: een rozerode (Caspar), een lichtgele (Balthasar) en een purperen (Melchior) bloem. Het voert te ver om in alledrie onze vroege voorjaarsbloeiers te herkennen; waarschijnlijk gaat het om de bloemen  die in onderstaand fragment worden genoemd. Maar hoe dan ook, de diepere symboliek van Puella Regia en de drie bloemen vind ik niet eenvoudig te duiden. Ik houd het er op, dat het verwijzingen zijn naar de vergankelijkheid van de jeugd en van het leven.
Het onderstaande fragment komt ongeveer uit het midden van het gedicht. Het is de eerste keer, dat Puella Regia opkomt (zacht zingend). Aan het eind van het fragment geeft Caspar zijn rozerode bloem aan de jonge vrouw.

Reges Tres (fragment)

……………..
(Tum veniet Puella Regia
placide cantans)
Puella Regia.
Een princes spon in den tuin,
Marioline en blaauwe lavendel.
De tulpen zeiden:
Mijn lief is wijn.
De rozen zeiden:
Mijn lief is mijn.
De lelies zwegen:
Liefde is pijn,
Blauwe lavendel en mariolijn.
Gegroet, oude koningen!
Reges Tres.
Gegroet, koningskind!
Puella Regia.
Zaagt ge mijn paradijsvogel?
De wind nam hem.
Hoog was zijn staart als
een gouden pluimbal.
Zaagt ge hem?
Reges Tres.
Het licht dat u brengt
voert ons heen.
Puella Regia.
Gaat ge heen, geeft gij mij uw bloemen?
Tum Caspar florem roseum
puellae tradens dicet:
………..