Op d’afbeeldinge van Herman Zachtleven – Vondel
16-07-2008
Zoeken op internet aan de hand van het woord narcis gaat een stuk gemakkelijker dan bij hyacint en iris. Nou ja, gemakkelijker, narcis geeft meteen al ruim 3,5 miljoen hits. En de eerste slaan niet op de bloem, maar op een Nederlands project met de naam NARCIS dat de toegang tot wetenschaps-informatie wil bevorderen. Vrij snel duikt ook de bekende Griekse mythe op over Narcissus en Echo. Aan Narcissus dankt onze bloem haar naam. Ik zal kort vertellen hoe dat zo is gekomen.
Echo was een babbelzieke nimf. Door haar gepraat kwam de godin Hera te laat om haar man, de god Zeus, te betrappen bij zijn amoureuze bezigheden met andere nimfen. Hera werd daar zo boos over, dat zij Echo strafte door haar het spreken af te nemen. Echo hield slechts de mogelijkheid over om de laatste woorden te herhalen die iemand (tot haar) sprak. Door deze straf raakte zij vereenzaamd. Ze zwierf alleen door de bossen en zag op een zeker moment een mooie en aantrekkelijke jongeman. Zijn naam was Narcissus. Ze werd verliefd op hem en volgde hem waar hij ging, maar ze kon hem niet aanspreken. Toen Narcissus een keer alleen was, hoorde hij een geluid, en riep “Wie is daar?” Echo kon zijn woorden slechts herhalen. Het zal duidelijk zijn, dat er op die manier geen goed gesprek van kwam, en Narcissus riep uiteindelijk dat ze weg moest gaan. Door deze afwijzing kwijnde Echo helemaal weg van verdriet tot er niets anders van haar over was dan haar stem.
Maar met Narcissus liep het evenmin goed af. Hij had ook andere aanbidsters bot genegeerd. Eén daarvan vroeg aan de goden om Narcissus ook zelf eens te laten merken wat het is om iemand lief te hebben die jouw liefde niet beantwoordt. Op een warme dag rustte Narcissus uit bij een heldere bron, en boog zich voorover om van het koele water te drinken. In het water zag een mooi gezicht, en werd op slag verliefd. Hij vergat alles om zich heen, en raakte zo door het beeld bevangen, dat hij honger noch dorst meer bemerkte en uiteindelijk dood ging. Het enige wat van hem overbleef was een bloem. Volgens sommigen was dit door toedoen van de godin Aphrodite, die hem uit medelijden als bloem toch nog liet voortleven.
Aan dit verhaal danken wij begrippen als narcisme en narcistisch. De mythe is uitvoerig beschreven door Ovidius, en vertaald door Vondel. De laatste regels volgens Vondel luiden als volgt:
“ Doch ‘t lichaem, hoe men zoekt, is nergens niet te vinden,
Dan slechts een geele bloem, met witte blaên geboort.”
Zo kort na Hyacinthus gaan we met het gedicht van vandaag niet weer terugvallen op Ovidius. Daarom iets heel anders (ook al is het wel van Vondel): een lofdicht op een portret. In het gedicht wordt Narcissus opgevoerd, maar omdat óók de bloem wordt genoemd, is het op de grens van bollenpoëzie. Het komt me voor, dat in dit gedicht de nodige ironie doorklinkt….
Op d’afbeeldinge van Herman Zachtleven.
Wie wortme hier in print gegeven?
ZACHTLEVEN, die zoo zacht kan leven,
En, waerdigh hemelhoogh verheven,
Door licht en schaduw heen komt zweven.
De kunst en ‘t leven staen hier even.
Narcis, van eige min gedreven,
In eene bloem ons nagebleven,
Zagh dus zich zelven, en gesteven
Begon te branden en te beven,
Toen schijn en ‘t leven t’zamen keven,
En wou door ‘t water heenestreven.
Als HERMAN wort tot stof gewreven.