Apollo en Hyacinthus – Vondel
09-07-2008
Bij het zoeken naar bollenpoëzie op internet kun je je aardig laten foppen. Neem de hyacint, bijvoorbeeld. Behalve een bloem is dat ook een edelsteen, weliswaar in het Oud-Nederlands en in het Grieks, maar toch. Het kan ook een papagaai of een duif zijn. Of je vindt de naam Hyacinthus, en dat blijkt onder meer een Poolse heilige te zijn en ook een Spartaanse prins. Tja, en dan is het dus geen bollenpoëzie.
Maar die prins heeft toch wat te maken met onze hyacint. Er is namelijk een Griekse mythe over Yakinthos (die ´h´ en die ´c´ in hyacint danken wij aan de Romeinen vanwege de Latijnse schrijfwijze).
Yakinthos was een prins, een held en een halfgod. Hij kwam uit Sparta, en hij staat bekend als de geliefde van zonnegod Apollo. Op een dag hielden Yakinthos en Apollo een wedstrijdje discuswerpen. Apollo wilde zijn geliefde imponeren en wierp met al zijn kracht. Yakinthos wilde de discus opvangen, maar werd dodelijk aan zijn hoofd geraakt. Volgens een variant van deze mythe was ook Zephyros, de god van de Westenwind, verliefd op Yakinthos, maar was door hem afgewezen. Zephyros zou daardoor zo kwaad zijn geweest, dat hij de discus uit zijn koers had geblazen.
Hoe dan ook, toen Yakinthos stierf, voelde Apollo zich erg schuldig en was hij diep bedroefd. Bijna gaf hij zijn onsterfelijkheid op om in de dood samen te kunnen zijn met zijn geliefde. Waar het bloed van Yakinthos in de aarde vloeide liet Apollo een purperen bloem opkomen: een hyacinth. Bovendien zou Apollo zijn weeklagen (ai, ai) op de bloemblaadjes hebben geschreven.
Overigens bestaat er ook een verhaal dat uit het bloed van de Griekse held Ajax eveneens een hyacinth is ontsprongen. Het is verder wel de vraag of het om ´onze´ hyacinth gaat. Een iris zou waarschijnlijker zijn, of een ridderspoor. En Krelage denkt, dat het een gladiool was.
Niettemin is het een prachtig verhaal. Het is onder meer verteld door de Romeinse schrijver Ovidius in zijn boek Metamorfoses. Zoals vele gymnasiasten heb ik daar vroeger soms met rode oortjes van gesmuld. Onze grote dichter Joost van den Vondel heeft Metamorfoses in het midden van de 17e eeuw in het Nederlands vertaald. Daaruit hier een fragment met de afloop van het verhaal.
(Apollo en Hyacinthus)
-fragment-
Gy, in een nieuwe bloem hervormt, verbeelt ons kermen.
De tyt wil komen dat een dapper oorloghshelt,
Herschapen in dees bloem, op ‘t zelve bladt in ‘t velt
Gelezen wert. terwyl Apol dus kermde en schreide
Begonnen druppels van dit bloet, het welk de weide
Besprenkelde, geen bloet te schynen, maer een bloem
Rees schooner uit den gront der aerde, die den roem
Van Tirus purper dooft, doch liefelyk van geuren
Schynt, als een lelie, het hooft om hoogh te beuren,
En trekt alleen den vorm der witte lelie aen:
Maer wat de verf belangt, zy pronkt met purpre blaên.
Dit docht Apollo niet genoegh: want godt vereerde
Hem met deze eere, en schreef van rouwe, die hem deerde,
Zyn kermen op de blaên, daer leest men noch ay ay.
Men ziet de boekstaef van den lykrouwe en ‘t geschrey
Getekent op dees bloem. gewis nu rout het Sparte
Geensins dat zy hem baert. de naem blyft door dees smarte
Noch heden in waerdy. de staetsi van jacint
Wort jaerlyx naer ‘s lants wys geviert en noch bemint.