Boere-charleston – Paul van Ostaijen

12-11-2009

Dit is alweer mijn 100ste dichtlog, en dat vieren we met een prachtig, feestelijk bollengedicht. Uiteraard in de stijl van ons thema: surrealistische, experimentele, expressionistische poëzie. En dan kan het bijna geen ander gedicht zijn dan het bekende Boere-charleston, van de veel te vroeg gestorven, grote Vlaamse dichter Paul van Ostaijen (1896-1928). Leopoldus Andreas van Ostaijen werd geboren in Antwerpen, en was het nakomertje in een gezin van 7 kinderen. Zijn vader was een Nederlandse loodgieter en zijn moeder kwam uit Belgisch Limburg. Hij moet een lastige en onhanteerbare puber zijn geweest, want hij is maar liefst van vier scholen weggestuurd. In 1914 werd hij ambtenaar bij de gemeente Antwerpen. Hij viel op door zijn buitenissige kleding (naar de mode uit 1830), en was Vlaams activist. Toen een Franstalige kardinaal in 1917 Antwerpen bezocht, floot Van Ostaijen hem uit, waarna hij werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van drie maanden. Van Ostaijen vluchtte naar Berlijn en zou daar drie jaar blijven. Daar maakte hij kennis met het Bauhaus, het surrealisme en het Duitse expressionisme. In 1924 bleek dat hij tuberculose had. Daaraan overleed hij vier jaar later in een sanatorium in Miavoy-Anthée.
Paul van Ostaijen is zonder twijfel de belangrijkste dichter van het Vlaamse expressionisme, en heeft een grote invloed gehad op de experimentele poëzie in het Nederlandse taalgebied. Aanvankelijk had zijn expressionisme een optimistische toon, maar zijn verblijf in Berlijn bracht een omslag naar wanhoop en nihilisme. Nog weer later krijgt het geraffineerde spel van klanken en woorden, de esthetiek van de taal, de bovenhand. Kenmerkend voor het expressionisme, en met name het dadaïsme, is ook de uiterlijke vorm en de typografie van de gedichten. De plaats van de woorden en zinnen op papier, lettertype en lettergrootte, kleurgebruik, het zijn allemaal vormkenmerken die samen met de inhoud de kern van het gedicht uitdrukken. Ook Van Ostaijen maakte daar gebruik van. Hij schreef overigens niet alleen gedichten, maar ook zogeheten ´grotesken´, dat zijn stukken proza met een satirische of nonsensicale strekking. Tot zijn literaire vrienden behoorde onder meer de Nederlandse schrijver E. du Perron.
Boere-charleston is één van de laatste gedichten die Paul van Ostaijen schreef; het werd kort voor zijn dood gepubliceerd. Het is een mooi voorbeeld van zijn latere poëzie: het fraaie klankenspel wervelt rond een megeling van indrukken en stuwt de verbeelding tot vervoering. Laat het gedicht eens goed op u inwerken en u ziet een feestelijke fanfare en dansfestijn voor u. Voor een beter begrip zal ik enkele woorden verklaren. De bugel is een koperen blaasinstrument, dat vooral in fanfareorkesten wordt gebruikt. De basson is frans voor fagot (een houten blaasinstrument). De pavane is een oude Italiaans-Spaanse langzame dans (even maat), de sarabande is een oude Mexicaanse langzame dans (driekwart maat). De gigue is een oude snelle dans uit Schotland en Ierland (driedelige maat). De allemande is een oude Duitse rustige stapdans. De charleston is een Amerikaanse swingdans, in de snelle variant vooral in gebruik in revues. De charleston was in Europa rond 1925/1926 op de top van haar populariteit, zij het niet onomstreden vanwege het gebruik van heupen en achterwerk….

 

BOERE-CHARLESTON

Tulpebollen bolle tulpen tulpetuilen
rozetuilen
boererozen boerewangen boerelongen
boerelongen ballen wangen
wangen ballen bekkens
ballen bolle bekkens
bugel en basson-o hop!
——————-wie heeft er de kleine bugel gezien
——————-wie heeft er de grote bugel gezien
——————-en wie                Gaston met zijne basson
——————-Marie-Katelijne    Marie-Katerien
want dit is geen pavane of geen sarabande meer
dit is geen gigue of geen allemande meer
en geen wals
——————dat is ‘nen charleston
——————‘nen boerecharleston
——————van Gaston op zijnen basson
En wie heeft er de kleine bugel gezien
en wie heeft er de grote bugel gezien
en wie       Gaston met zijnen basson
————De kleine bugel zit in ‘nen rozetuil
bij Rozalie
————de grote bugel zit in de sjees
bij Melanie
————Marie-Katelijne    Marie-Katerien
————En  Gaston
die zit ‘In de Ton’            ik vraag u pardon
————Bolle wangen ballen bekkens
————bugel en basson